Trasy tematyczne na Cmentarzu Centralnym

Obecnie zajmuje powierzchnię 172,33 hektarów, co czyni go największym cmentarzem w Polsce i trzecim w Europie.

Cmentarz Centralny jest jednym z najpiękniejszych parków przyrodniczych Szczecina, dlatego warto udać się tu na spacer korzystając ze ścieżek tematycznych.

Uruchomiony w 1901 r. na powierzchni 64 hektarów cmentarz zaprojektowano według najlepszych wzorów ówczesnej sztuki parkowo-ogrodowej oraz projektów największych ówczesnych nekropolii europejskich. Obecnie zajmuje powierzchnię 172,33 hektarów, co czyni go największym cmentarzem w Polsce i trzecim w Europie.

Cmentarz Centralny jest jednym z najpiękniejszych parków przyrodniczych Szczecina, dlatego warto udać się tu na spacer korzystając ze ścieżek tematycznych.

Poniżej przedstawiamy dwie najpopularniejsze:

Trakt historyczny

Spacer po najstarszej części cmentarza – osie widokowe, obiekty architektury, pomniki, nagrobki. Od bramy głównej poprzez lapidarium (dawny gaj urnowy), kaplicę, cmentarz wojenny po kwaterę kombatantów.

Przebieg ścieżki jest uzupełnieniem i w części pokrywa się z inną trasą tematyczną na cmentarzu – traktem botanicznym.

1. Tablica główna

2. Nagrobki przy dwóch rondach. Pomnik poległych podczas I wojny światowej żołnierzy niemieckiego 357 Pułku Piechoty zawiera inskrypcję z miejscami walk.

3. Nagrobek Bernharda Stoewera – szczecińskiego przemysłowca. Firmy związane z marką Stoewer produkowały maszyny do szycia, maszyny do pisania, rowery oraz samochody. Obok nagrobki rodzin Funk i Borchers z początku XX wieku.

4. Monumentalny nagrobek rodziny Hentschel w formie jońskiego portyku kolumnowego. Obok pomnik z czerwonego piaskowca, w głębi nagrobek rodziny Kaesemacher-Bauer w kształcie aediculi.

5. Nagrobek rodziny Hindrischedt-Ziegler z pocz. XX w. Obok groby: gwiazdy przedwojennego kina Stanisławy Engelówny, pionierów szkolnictwa artystycznego w powojennym Szczecinie – Czesławy i Wacława Piotrowskich oraz pisarza Ryszarda Liskowackiego.

6. Lapidarium zajmujące obszar dawnego gaju urnowego. Po rekonstrukcji w latach 2006−2007 obok zachowanych pomników ustawiono tu liczne nagrobki usunięte wcześniej ze swych miejsc.

7. Nagrobek z popiersiami Hermanna Hakena i jego żony Johanny. Hermann Haken, nadburmistrz Szczecina w latach 1877−1907, przeprowadził kompleksową przebudowę układu urbanistycznego miasta oraz przyczynił się do jego znacznego rozwoju.

8. Nagrobek rodziny Randolf ze stelą przedstawiającą postać oracza – dzieło Kurta Schwerdtfegera ze Szczecińskiej Szkoły Rzemiosł Artystycznych (druga poł. lat 20. XX w.).

9. Kwatera Zasłużonych, w której od końca lat 60. XX w. chowano artystów, naukowców oraz ludzi związanych z gospodarką i polityką

10. Dawna kwatera grzebalna. W 1911 r. z okazji wystawy sztuki cmentarnej urządzono tu cmentarz wzorcowy z wzorami nagrobków i obsadzeń.

11. Nagrobek Wilhelma Meyera-Schwartau, wybitnego szczecińskiego urbanisty i architekta, miejskiego radcy budowlanego, projektanta wielu reprezentacyjnych obiektów w Szczecinie, m.in. założenia urbanistyczno-architektonicznego obecnych Wałów Chrobrego, gmachu obecnego rektoratu Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, gmachu obecnego I Liceum Ogólnokształcącego, budynku obecnego Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego przy ul. Pułaskiego 10 i in. Nagrobek upamiętnia także żonę, dwóch synów i brata Meyera-Schwartau.

12. Kaplica, wzniesiona w latach 1900−1902 według projektu Meyera-Schwartau, powiększona w 1925 r. o dobudowane z tyłu krematorium.

13. Grupa nagrobków po północnej stronie basenu, m.in. rodziny von Dewitz – jednego z najstarszych rodów szlacheckich na Pomorzu, Hugo Lemckego – historyka i pomorzoznawcy, popiersie Georga Hanniga – współprojektanta i pierwszego dyrektora cmentarza.

14. Cmentarz Wojenny z odsłoniętym w 1967 r. pomnikiem Braterstwa Broni. Spoczywa tu ok. 3 tys. żołnierzy radzieckich i ponad 300 polskich, poległych podczas walk wiosną 1945 r.

15. Pomnik „Tym, którzy nie powrócili z morza”. Powstał w 1989 r. Dookoła pomnika umieszczono tabliczki z nazwiskami osób, które zabrało morze.

16. Krzyż Katyński – siedmiometrowy krzyż sfinansowany przez mieszkańców Szczecina, upamiętniający ponad 20 tys. Polaków, oficerów wojska i policji oraz urzędników, zamordowanych przez funkcjonariuszy NKWD z rozkazu najwyższych władz ZSRR.

17. Grupa nagrobków przy alei Okólnej, m.in. Hermanna Sarana – kartografa i wydawcy przewodników po Szczecinie, rodziny Meister – przemysłowców, rodziny cukiernika Bruno Franka, rodziny Kliehn.

18. Pomnik Sybiraków – upamiętniający Polaków, którzy zsyłani w latach 1768−1953 do tajgi, Sybiru, łagrów Północy i stepów Kazachstanu, nie powrócili na ziemię ojczystą.

19. Nagrobki rodzin Papenbrock i Kissling −  powstały ok. 1910 r. Upamiętniają rodziny szczecińskich kupców. Nagrobek rodziny Kissling ma formę półkolistego portyku z napisem: „Działaj, dopóki trwa dzień, gdy nadejdzie, noc nikt nie jest w stanie działać”.

20. Kwatera Kombatantów – powstała w latach 80. i 90. XX w. z inicjatywy Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych.

Ścieżka botaniczna

Prowadzi ona przez najbardziej interesujące pod względem dendrologicznym miejsca w najstarszej części cmentarza. Ciekawe i rzadkie gatunki drzew o bogatej symbolice stanowią niesamowite tło zabytkowych nagrobków, pomników i obiektów architektury.

Przebieg ścieżki jest uzupełnieniem i w części pokrywa się z inną trasą tematyczną na cmentarzu – traktem historycznym.

Na początku trasy, przy Bramie Głównej, ustawiono tablicę informującą o przebiegu ścieżki oraz lokalizacji wybranych drzew. Ścieżka prowadzi głównymi alejkami, a każdy obiekt warty uwagi oznaczony jest odrębną tablicą w dwóch językach: polskim i niemieckim.

1. Tablica główna

2. Cis pospolity Taxus baccata. W Polsce chroniony od 1423 r. Święte drzewo Celtów, symbolizuje przejście przez bramę do zaświatów.

3. Bukszpan wieczniezielony Buxus sempervirens. Uprawiany od czasów starożytnych, oznacza nadzieję zbawienia i nieśmiertelność.

4. Platan klonolistny Platanus xhispanica ΄Acerifolia΄. Dwieście trzynaście platanów przy Jasnych Błoniach w Szczecinie to największe skupisko drzew tego gatunku w Polsce.

5. Grab pospolity Carpinus betulus. W symbolice drzew utożsamia opiekę. Węgiel drzewny z grabiny był niegdyś stosowany do wypalania żelaza.

6. Jodła Nikko Abies homolepis. Pochodzi z gór na japońskich wyspach Honsiu i Sikoku.

7. Sosna himalajska Pinus wallichiana. Jedna z najładniejszych sosen ozdobnych, pochodzi z Himalajów.

8. Ostrokrzew kolczasty Ilex aquifolium. Symbol świąt Bożego Narodzenia w krajach anglosaskich, uprawiany od czasów starożytnych.

9. Buk pospolity Fagus sylvatica. Na Pomorzu Zachodnim znajdują się kompleksy leśne oraz liczne parki wiejskie z różnymi odmianami buka.

10. Daglezja zielona (jedlica) Pseudotsuga menziesii. Jej naturalne stanowiska znajdują się na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej.

11. Lipa krymska Tilia ΄Euchlora΄. Odznacza się efektownym kształtem – najwyższe gałęzie są wzniesione ku górze, dolne zwisają do ziemi.

12. Bluszcz pospolity Hedera helix. Krzew pnący pod ścisłą ochroną, symbolizuje pamięć o zmarłych. Jego liczne okazy znajdują się w parkach i na starych cmentarzach.

13. Choina kanadyjska Tsuga canadensis. Jej naturalne stanowiska znajdują się na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej.

14. Sosna Wejmutka Pinus strobus. Sosny te, niegdyś sadzone w parkach i lasach, zostały zdziesiątkowane przez chorobę.

15. Miłorząb dwuklapowy Ginkgo biloba. Relikt ery mezozoicznej, jego naturalne stanowisko występuje w Chinach. Dojrzewa w ciągu trzech ludzkich pokoleń.

16. Dąb zimozielony Quercus xturneri ΄Pseudoturneri΄. Niewysokie drzewo o zimozielonych liściach. Rzadko uprawiane w Polsce.

17. Chmielograb europejski Ostrya carpinifolia. Jego owocami są drobne orzeszki w owocostanach podobnych do szyszek chmielu.

18. Sosna Limba Pinus cembra. Gatunek pod ścisłą ochroną, słodkie nasiona limby są jadalne.

19. Modrzew europejski Larix decidua. Drzewo z miękkimi jasnozielonymi igłami, które jesienią efektownie przebarwiają się na żółto i opadają.

20. Świerk serbski ΄Pendula΄ Picea omorica ΄Pendula΄. Jego naturalne stanowiska znajdują się na stromych wapiennych zboczach w Bośni i zachodniej Serbii.

21. Jałowiec pośredni (J. Pfitzera) Juniperus xmedia. Ma nieliczne gałązki z igłami. Wiosną jego pączki kwiatowe pylą.

22. Dąb szypułkowy f. stożkowata Quercus robur f. fastigiata. Forma stożkowa dębu już od XIX w. sadzona była w miejscach reprezentacyjnych.

23. Jodła Abies xcephaloniana. Mieszaniec jodły kaukaskiej i jodły greckiej.

24. Jodła jednobarwna (kalifornijska) odm. sina Abies concolor ΄Glauca΄. Jej naturalne stanowiska występują w Górach Skalistych w Ameryce Północnej.

25. Jodła koreańska Abies koreana. Uprawiana jest w wielu odmianach. Jej naturalne stanowiska znajdują sie w górach Półwyspu Koreańskiego.

26. Świerk kłujący f. sina Picea pungens f. glauca. Popularnie zwany świerkiem srebrnym. Pochodzi z Gór Skalistych w Ameryce Północnej.

27. Różanecznik katawbijski (fioletowy) Rhododendron catawbiense. Nazwa gatunku pochodzi od nazwy szczepu Indian i rzeki Catawba w Ameryce Północnej.

28. Buk pospolity odm. zwisająca Fagus sylvatica ΄Pendula΄. Drzewo z długimi, zwisającymi gałęziami, „płaczące” odmiany drzew wprowadzano na cmentarze od przełomu XVIII i XIX w.

29. Buk pospolity odm. ΄Purpurea Tricolor΄ Fagus sylvatica ΄Purpurea Tricolor΄(Roseomarginata). Drzewo z purpurowymi, nieregularnie różowo obrzeżonymi liśćmi.

30. Świerk pospolity odm. nibywiciowa Picea abies ΄Falcato-viminalis΄. Jego naturalne stanowiska znajdują się w środkowej i północnej Europie.

31. Cyprysik Lawsona Chamaecyparis lawsoniana. Drzewo o stożkowatej koronie, pochodzące z Ameryki Północnej.

32. Dąb czerwony Quercus rubra. Jego owoce dojrzewają dwa razy do roku. Pochodzi ze wschodnich rejonów Ameryki Północnej.

33. Złotokap pospolity Laburnum anagyroides. Kwitnie w maju. Jego owocem jest płaski strąk. Pochodzi z gór południowej i środkowej Europy